Uitgebreide info over stress

Voor de meesten van ons is stress hetzelfde als je zorgen maken over iets. Zoals bang zijn om je baan te verliezen bij een reorganisatie of bezorgd zijn om je moeder als ze geopereerd moet worden.

Voor je lichaam ligt dit anders, Technisch gezien betekent stress dat je lijf alert is en zich klaarmaakt voor een vecht-vlucht-reactie die wellicht nodig is. Je lijf maakt daartoe het stress-hormoon Cortisol aan.

Stress is dus fysieke spanning en alles wat je dagelijkse routines beïnvloedt, zowel iets wat je je inbeeldt als iets wat echt speelt, geeft meer of minder stress bovenop de basisspanning die je altijd ervaart.

Wanneer het stressniveau hoog genoeg is om je lichamelijk systeem in elkaar te laten klappen en je richting overspannenheid gaat, voel je je ongeveer als volgt:

Je slaapt moeilijk in en wordt vaak wakker, misschien droom je heftig. Bij het opstaan voel je je niet uitgerust en de buitenwereld interesseert je matig. Je hebt weinig energie en minder zin om iets te doen.

Ook heb je last van (vage) pijntjes en huidirritatie; bekend zijn borst-, schouder-, rug- en nekklachten. Je hebt een verminderd gevoel voor plezier, huilt makkelijker, en dingen die je vroeger leuk vond lijken je niet meer te boeien.

Wanneer je die lichamelijke stressreacties ervaart, kun je je overweldigd en leeg tegelijk voelen. Je denkt misschien dat je depressief bent. Je voelt je misschien angstig om datgene wat er met je gebeurt en wat de toekomst je brengen zal.

Het gebeurt wel dat mensen dan aanvallen van paniek krijgen. Ze gaan bijvoorbeeld hyperventileren. Tijdens zo'n aanval lijkt het soms alsof je geen lucht kunt krijgen: het hart bonkt als een gek, je spieren doen zeer en je hebt pijn op de borst. Je kunt zelfs last hebben van maagpijn en diarree.

Overstress - langdurig teveel stress ervaren, in feite steeds aangeschakeld staan, klaar voor een vecht/vluchtreactie - maakt op de lange duur je lichaam ziek. Het zorgt er voor dat systemen zoals schildklier en hart, het chemisch/hormonaal systeem en hersenen, minder goed functioneren. Het vormt (mede) de basis voor zwaardere problemen als burnout en depressiviteit.

Op een gewone dag zenden en ontvangen je hersenen miljarden berichten. De berichten worden verstuurd door middel van neurotransmitters, technisch bekend als het aminen/endorfinen systeem.

De positief gestemde berichten worden verstuurd met behulp van, zeg maar, positieve transmitters. Andere berichten zijn somber en worden behandeld door negatieve transmitters.

Drie belangrijke neurotransmitters

Serotonine. Zorgt voor de slaap en houdt de lichaamsklok bij. Het is meestal de eerste transmitter die het opgeeft bij stress. Moeilijk slapen is daarom het eerste signaal bij een teveel aan stress.

Noradrenaline. Reguleert de energie. Als het hiermee mis gaat, voel je je meer en meer lethargisch: je hebt minder zin in iets doen, komt moeilijk op gang, en voelt je nutteloos.

Dopamine. Reguleert je plezier- en pijn centrum. Als dit minder goed werkt beleef je geen plezier meer aan 'leuke' dingen. Ook heb je eerder last van pijntjes door het afnemen van de endorfine functie.

Zo lang je lijf meer positieve dan negatieve boodschappen ontvangt, zul je je situatie niet als stressvol maar als positief, uitdagend en prettig beoordelen.

De positieve transmitters serotonine, noradrenaline en dopamine functioneren echter slechter bij langdurige stress.

Positieve berichten komen daarom minder goed door en hersencentra ontvangen vooral de sombere boodschappen.

Het resultaat is dat door de biochemische onbalans je hersenen van slag raken en het niveau aan Cortisol in je bloed langdurig stijgt, en je overbelast en overstresst raakt.

De mate van stress die je kunt hebben voordat je positieve transmitters slechter gaan functioneren, het stress tolerantie niveau, is genetisch bepaald. Een op de tien personen heeft een laag stress tolerantie niveau geërfd.

Als je je gestresst voelt, zoek je meestal iets wat dat tegengaat. Daarvoor biedt de natuur ons een groot aantal zogenoemde pick-me-up's: stoffen die je kunt eten, drinken, inhaleren of injecteren en je helpen je negatieve gevoel te balanceren, door tijdelijk de hoeveelheid positieve transmitters in je lijf te vergroten.

En of we daaraan nog niet genoeg hebben, hebben we naast deze natuurlijke stoffen voor onszelf ook kunstmatige pick-me-up's gecreëerd.

Koffie, chocolade, frisdrank en veel theesoorten. Het zijn lichte drugs die snel werkent en een prettige roes geven.

Alcohol helpt je ontspannen en geeft je het idee dat je veel energie hebt en de hele wereld aan kunt. Het helpt je ook je agressie toe te laten, vermindert het gevoel voor pijn en versterkt de sensatie van plezier.

Deze drugs werken direct en extreem snel op het niveau van je positieve boodschappers.

Intensief gebruik hiervan werkt als een soort drug die snel het niveau van je positieve boodschappers verhogen en je een prettige roes bezorgen.

Wanneer je lichaam zich voorbereidt op óf vechten óf vluchten, komt er adrenaline vrij. Veel mensen gebruiken die adrenaline om zich gezond te voelen. Zoals workaholics en mensen die zich bezighouden met een risicovolle sport of risicovol werk.

Het lastige aan pick-me-up's gebruiken is dat je daarmee je neurale systeem niet in balans brengt. Dit is iets wat enkel je eigen lijf goed kan doen want de aanpassing die nodig is, is buitengewoon delicaat. Door pick-me-up's te gebruiken voel je je maar éven goed, maar ervoor en erna niet.

Mensen gebruiken pick-me-up's op twee manieren: met regelmaat, en in buien. Bij de eerste manier zorg je ervoor dat je je op gezette tijden van iets voorziet. Zoals een koekje bij de thee, of koffie om acht uur, of elke tien minuten een sigaret.

Als je daarentegen pick me-up's in buien gebruikt, weet je je misschien wekenlang te beheersen, maar dan, op een dag, vreet je je ongans of rook je vier pakjes sigaretten of drink je een krat bier leeg. Daarna ben je weer lange tijd ok.

Geen van de twee manieren is goed en welke manier voor jou de minst beroerde is, ligt aan hoe je in elkaar steekt.

De oorzaken van stress zijn heel divers, veranderingen kunnen immers op talloze manieren in gang worden gezet. De mate van verandering plus de heftigheid waarmee dat gepaard gaat, zijn minstens even belangrijk. Belangrijke bronnen zijn onder meer:

Wanneer je je in situaties begeeft of bevindt die je niet goed kent. Of wanneer je een (ingebeeld) verschil van mening hebt.

Als je 16 uur per dag werkt, heb je daarmee de beschikbare tijd voor noodzakelijke rust behoorlijk gereduceerd. Als je vaak nachtdiensten draait, is dat een aanslag op je fysieke gezondheid.

Multitasking leidt tot overvragen van je lijf. Als je langdurig teveel van je zelf moet, kun je enkel mog op wilskracht en pick-me-ups functioneren, een recept voor overspannenheid.

Extreme klimaten, hoogte of diepte, chemische middelen: ze kunnen serieuze veranderingen veroorzaken in je lichaam én teveel eisen qua energie die je ervoro nodig hebt.

Roken veroorzaakt longemfyseem en chronische bronchitis. De carbon monoxide veroorzaakt chronisch vergiftiging. Tabak vergiftigt je aderen, en vermindert de bloedtoevoer naar hart, hersenen en vitale organen.

Het risico op kanker wordt een factor vijftig hoger. Roken is een zeer grote stressfactor voor je lijf.

Ieders leven kent grote hormonale veranderingen, zoals in de puberteit en de overgang. Al deze overgangen veroorzaken veel stress.

Bijvoorbeeld wanneer je een kind hebt of voor je alleenstaande vader moet zorgen. Kost allemaal energie en je komt dan soms in situaties die je niet of minder dan gewenst onder controle hebt, en dat geeft weer stress.

Check op signalen van stress en overstress en word je ervan bewust wat er speelt. Hoe eerder je erbij bent, hoe makkelijker je jezelf kunt corrigeren.

Ontwikkel dagelijkse en wekelijkse routines en rituelen die je liggen en houvast geven. Verminder het aantal uren dat je aan werken besteedt en geef jezelf extra rust. "Goed slapen en alles wat je doet in een trager tempo doen, zijn samen wellicht de meest effectieve manier om je algehele stressniveau omlaag te brengen."

Peter Spelbos

Zorg ervoor dat je minimaal 7 tot 8 uur op een dag slaapt en zodoende voldoende bijtankt en alles aankunt wat op je afkomt.

Doe alles wat je moet doen in een iets langzamer tempo dan je gewend bent zodat je als vanzelf ontstresst en sterker staat wanneer iets wel je aandacht vraagt.

Gebruik suikers in de vorm van graanproducten, aardappels, rijst, pasta en brood. Eet regelmatig kleine hoeveelheden in plaats van een paar maal per dag veel. Het eten van groenten vergroot de productie van serotonine.

Doe suiker, alcohol en nicotine de deur uit of verminder het gebruik ervan. Gebruik geen kalmerende middelen of drugs.

Gebruik je telefoon, tablet, pc en tv minder vaak. Gebruik geen schermen vlak voor het slapen gaan. Stop met het dwangmatig automatisch pakken van je telefoon. Gebruik een wekker in plaats van je telefoon.

Als je tegen een nieuwe stressoor oploopt, maak dan ruimte door een bestaande de deur uit te doen. Verminder het contact met mogelijke bronnen van grote stress. Als je bijvoorbeeld opvliegers krijgt van een bepaalde klus, ga die dan uit de weg.

Leer NEE zeggen tegen diegenen die tijd en energie van je vragen terwijl je daar geen zin in hebt. Gebruik sociale netwerken beperkt en enkel wanneer het je plezier oplevert. Drie uur per dag op sociale netwerken doorbrengen, valt onder verslavingen.

Hoe meer impact een beslissing zal hebben, hoe meer stress het nemen van de beslissing oproept - en hoe groter vervolgens de kans dat je de verkeerde beslissing neemt. Beslis wanneer je je daar klaar voor voelt.

Ga dansen, lezen, luisteren naar muziek, knutselen, muziekspelen, mediteren; richt je interesse op activiteiten die op een plezierige, ontspannen manier je aandacht vragen en niet zozeer gericht zijn op competitie en moeten.